การกลับมาเป็นมะเร็งซ้ำเกิดขึ้นได้เนื่องจากเซลล์มะเร็งส่วนเล็ก ๆ ยังคงอยู่ในร่างกายหลังการรักษา เมื่อเวลาผ่านไปเซลล์เหล่านี้อาจเพิ่มจำนวน และขยายตัวมากพอที่จะทำให้เกิดโรคมะเร็งอีกครั้ง ในผู้ป่วยบางรายอาจมีการแสดงอาการ หรือบางรายทำการเข้าตรวจคัดกรองมะเร็งประจำปีแล้วเจอโรค สำหรับการกลับมาเป็นมะเร็งซ้ำอาจมีรูปแบบการพบเจอโรค
การที่กลับมาเป็นมะเร็งซ้ำมีหลากหลายปัจจัยที่ทำให้ผู้ป่วยกลับมามีอาการหรือเกิดโรคได้อีกครั้ง ดังนี้
▸
ร่างกายผู้ป่วยดื้อต่อยาเคมีบำบัดหรือการฉายรังสีในการรักษามะเร็ง ที่อาจทำให้เสี่ยงเกิดมะเร็งย้อนกลับได้
▸ การรักษาหรือการผ่าตัดที่นำก้อนเนื้อมะเร็งออกไม่หมด ทำให้มีโอกาสสูงที่อาจก่อให้เกิดเป็นโรคมะเร็งซ้ำ
▸ การประพฤติตนที่ก่อให้เกิดความเสี่ยงในการกลับมาเป็นมะเร็งเช่น การสูบบุหรี่ การดื่มแอลกอฮอล์ ทำให้มีโอกาสกลับมาเป็นมะเร็งซ้ำได้ค่อนข้างสูง
โรคมะเร็งถือเป็นโรคที่มีความรุนแรงสูง ใช้เวลารักษาในระยะยาว โอกาสในการรักษาให้หายขาดมีค่อนข้างน้อย สำหรับผู้ที่รักษาโรคมะเร็งและหายเป็นปกติแล้วมีสิทธิที่จะกลับมาเป็นมะเร็งซ้ำได้เช่นกัน ทั้งมะเร็งชนิดเดิมหรือมะเร็งชนิดใหม่ ซึ่งการกลับมาเป็นโรคมะเร็งซ้ำจะใช้วิธีการรักษาเช่นเดียวกับการรักษาโรคมะเร็งปกติคือ รักษาตามชนิดของมะเร็งโดยการให้เคมีบำบัด การใช้รังสีรักษา หรือการให้ยา แต่จะขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายอย่างเช่น ระยะของมะเร็งที่ตรวจพบ ระยะการลุกลามของโรค ผลจากการรักษามะเร็งที่ผ่านมาก่อนกลับมาเป็นซ้ำ ผลข้างเคียงหรืออาการแทรกซ้อนต่าง ๆ
ระยะเวลาที่กลับมาเป็นซ้ำ
ในช่วง 5 ปีแรกหลังการรักษา คำอธิบายการกลับเป็นซ้ำของโรคมะเร็งที่เข้าใจง่ายคือ การรักษาในครั้งแรกไม่สามารถขจัดหรือทำลายเซลล์มะเร็งได้หมด แต่ไม่ใช่ว่าการรักษาที่ผ่านมานั้นผิด เพียงแต่ยังมีเซลล์ที่เล็ดลอดการรักษาไปได้ในปริมาณเล็กน้อยที่อาจตรวจไม่พบในช่วงการติดตามผลในระยะแรก แต่เมื่อเวลาผ่านไปเซลล์มะเร็งได้เริ่มเกาะรวมตัวกันจนกลายเป็นก้อนมะเร็งที่แพทย์สามารถตรวจพบได้อีกครั้ง ในปัจจุบันเราแบ่งชนิดของการกลับเป็นซ้ำ ได้ 3 แบบ
การกลับเป็นซ้ำแบบเฉพาะจุด (Local recurrence)
การกลับเป็นซ้ำแบบขยายพื้นที่ (Regional recurrence)
การกลับเป็นซ้ำแบบระยะกระจาย (Distant recurrence)
แนวทางการดูแลผู้ป่วย
ต้องเริ่มการสืบค้นให้แน่ชัดว่าการกลับมาเป็นซ้ำเป็นแบบใด และ เซลล์ที่เป็นซ้ำยังมีลักษณะเดิมหรือไม่ ดังนั้นก็จะมีทั้งการตัดชิ้นเนื้อส่งตรวจอีกครั้งและการตรวจภาพรังสีต่างๆ เมื่อได้ข้อมูลครบแล้วการให้การรักษาก็จะแบ่งไปตามระยะของโรค ไม่ว่าจะเป็นการผ่าตัดซ้ำ การฉายรังสี หรือการให้เคมีบำบัด เพื่อชะลอการลุกลามหรือการแพร่กระจายของโรค โดยคำนึงถึงคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยเป็นสำคัญ อย่างไรก็ตามการดูแลสุขภาพของผู้ป่วยโรคมะเร็งทั้งที่กำลังรักษาตัวจนใกล้จะหาย ทั้งที่รักษาตนเองจนหายดีแล้ว เป็นสิ่งสำคัญที่ต้องใส่ใจให้มากทั้งนี้ก็เพื่อป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำของโรคมะเร็งโรคร้ายที่ไม่มีใครอยากป่วย